Przegląd nowości

Andrzej Wajda (1926-2016)

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 14, październik 2016 16:41

Uspołecznieniu historii (okresu stalinowskiego, będącego zarazem czasem młodości autora, oraz okoliczności powstania Solidarności) za sprawą nadania jej indywidualnych rysów twarzy i losów, z którymi „miliony” mogły się utożsamić, służył też dyptyk: „Człowiek z marmuru” i „Człowiek z żelaza”.

Przez lata pozostawał młodym pod względem charakteru. Pod wpływem kolejnego pokolenia filmowców, pracujących w kierowanym przezeń „Zespole X”, włączył się do nurtu kina moralnego niepokoju za sprawą „Bez znieczulenia”, traktującego o zaszczuciu wybitnego dziennikarza, z wielką kreacją aktorską Zbigniewa Zapasiewicza. Po roku 1989 stworzy przenikliwą adaptację „Panny Nikt” według Tryzny, w której okaże wrażliwość wobec społecznej ceny zaszłych zmian, a także potrafi spojrzeć na nie oczami nastolatki.

Mam też sentyment do zakłamanego, co prawda, „Pokolenia”, w którym, jak to w debiucie często bywa, chciał się pochwalić wszystkimi naraz nabytymi umiejętnościami warsztatowymi, nawiązując zwłaszcza do poetyki włoskiego neorealizmu. Na planie tego filmu pojawił się jeszcze w krótkich spodenkach Roman Polański, który po latach powróci jako Papkin w filmowej wersji „Zemsty”.

Ma też Wajda w swym dorobku kilka prawdziwych arcydzieł, z „Ziemią obiecaną” na czele, którą doceniał nieco starszy od niego Ingmar Bergman, także rozdarty pomiędzy ekran a scenę. Wycięcie po latach z wersji autorskiej brawurowej sekwencji w salonce świadczy jedynie, że wielki artysta nie zawsze ma świadomość i umiejętność oceny włąsnych dokonań. A więc ukończone dzieło powinno przestać już do niego należeć, odkąd wejdzie do obiegu publicznego.

Oczekiwano, że przysporzy mu ona Oscara (otrzymał go ostatecznie stosunkowo słaby „Dersu Uzała” Kurosawy), ale na przeszkodzie stanęło uznanie filmu za antysemicki (w kraju w kręgach nacjonalistycznych komunistów tropiono z kolei jego rzekomo żydowskie pochodzenie). Pamiętam, że podczas wykładu dla żydowskich słuchaczy Szkoły Letniej UJ zapytano mnie po obejrzeniu tego filmu, dlaczego w Polsce utożsamia się Żydów z homoseksualizmem (dopiero wtedy zwróciłem uwagę na wątek fascynacji Moryca Karolem). Odtąd przylgnęła do reżysera opinia polskiego antysemity, zwłaszcza we Francji, gdzie w związku z „Korczakiem” oskarżano go o chrystianizację holokaustu (pojawienie się aureoli nad głową jednego z podopiecznych, o czym skądinąd pisał sam bohater filmu w swoich dziennikach), czy wręcz mu zaprzeczanie w związku z symbolicznym zakończeniem, kiedy od transportu do Treblinki odłącza się jeden wagon, z którego wysypują się dzieci na rajską łąkę, spełniając obietnicę opiekuna udania się na majówkę. W efekcie odmówiono dofinansowanie dystrybucji filmu na terenie tego kraju.

Do arcydzieł należy niewątpliwie autotematyczne „Wszystko na sprzedaż”, w którym Wajdzie użyczy twarzy Andrzej Łapicki, grający osobę reżysera, a akcja koncentruje się wokół tragicznego odejścia Zbigniewa Cybulskiego, przy czym pozostali wykonawcy grają siebie samych (Elżbieta Czyżewska, Beata Tyszkiewicz, Daniel Olbrychski).

• « poprz.
• nast. »