Przegląd nowości

Zatruty owoc władzy – „Borys Godunow“ z MET

• 

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 18, październik 2021 17:34

Zanim rozlegną się pierwsze takty muzyki Modesta Musorgskiego, w ciszy rozgrywa się przedakcja, w ramach której dochodzi do pierwszego spotkania pretendenta do moskiewskiego tronu Borysa Godunowa, który zgodnie z ówczesnymi przekonaniami stanie się władcą z boskiego namaszczenia, oraz Nawiedzonego (Jurodiwego), czyli w prawosławnej tradycji człowieka bożego.

 

 

Przekaże mu on bączek – zabawkę przypominającą nieco jabłko, czyli jedno z insygniów władzy ofiarowanej niejako w imieniu ludu, symbolizując zarazem jej zmienne koleje, a więc wzloty i upadek. Zgodnie z librettem natomiast dochodzi do konfrontacji pomiędzy nimi dopiero przed soborem Wasyla Błażennego, kiedy wypomina on carowi jego okrucieństwo, a w omawianej inscenizacji Stephena Wardswortha ten oddaje mu wręczony na początku bączek, a więc do pewnego stopnia nie czuje się powołany do dalszego sprawowania rządów.

Prosiłoby się zatem, aby Nawiedzony pojawił się również na zakończenie (dzieje się tak w rozszerzonej wersji z dopisaną sceną pod Kromami, kiedy opłakuje los Rosji wydawanej na pastwę własnych i obcych tyranów). Z kolei w filmowej adaptacji Andrzeja Żuławskiego to właśnie on zamykał oczy monarsze, który nie wytrzymał ciśnienia przerastających go wypadków i popełnił samobójstwo (faktycznie i według libretta zmarł na atak apopleksji).

 

 

Obecni reżyserzy cierpią wszakże na amnezję i w trakcie akcji zapominają o wcześniej zastosowanych rozwiązaniach. Początkowo przedstawienie rozgrywa się w cieniu tronu, na którym panujący zasiada nawet w scenie trzeciej, kiedy pozostaje niemy.

 

 

Z kolei wielka księga dziejów, spisywanych przez mnicha Pimena przypominającego nieco biblijnego proroka (długie siwe włosy i białe giezło), pojawiać się będzie, niczym memento, w zwrotnych momentach akcji. Poza tym wielokrotnie powraca motyw gwałtu zadawanego poddanym przez żołnierzy, znęcających się nad tłumem oczekującym w pierwszym obrazie na decyzję bojarów czy w czwartym, kiedy poszukują zbiegłego mnicha, który ogłosi się ocalonym carewiczem Dymitrem. Na dekorację składają się uproszczone płaszczyzny, kostiumy zaś posiadają historyczny charakter, choć nie zostały w pełni odniesione do konkretnych realiów miejscowych.

Na wznowienie działalności po prawie dwuletniej przerwie spowodowanej przez pandemię nowojorska Metropolitan Opera wybrała 9 października (retransmisja 16 października w krakowskim kinie Kijów należącym do sieci Apollo Film) dramat muzyczny Modesta Musorgskiego, ale w pierwotnej wersji z roku 1869, bez dodanego później wątku romansowego pomiędzy Samozwańcem i Maryną Mniszech, a więc tak zwanego aktu polskiego z polonezem, oraz przywołanej sceny pod Kromami. 

 

 

Mamy zatem do czynienia wyłącznie z na miarę szekspirowską dramatem władzy i związanego z nią brzemienia (Aleksandrowi Puszkinowi, autorowi literackiego pierwowzoru, inspiracji dostarczył w tym względzie Makbet), a także osobistym tytułowego bohatera, dręczonego przez wyrzuty sumienia wynikające z nadużyć popełnionych w bezwzględnym dążeniu do tronu.

 

 

W pełni sprostał temu wyzwaniu René Pape, odtwórca roli Borysa, zarówno pod względem stworzonego wizerunku scenicznego postaci, jak i aktorstwa wokalnego. Jego głosowi brakuje co prawda głębi i tembru na miarę basów rosyjskich (legendarny Fiodor Szalapin, Aleksandr Pirogow), polskich (Adam Didur), bułgarskich (Boris Christow, Nikoła Giaurow) i fińskich (Martti Talvela, Matti Salminen), poprzedników w tej partii, ale z jego pomocą potrafi oddać przeżywane przez bohatera rozterki i niepokoje w dwóch wielkich monologach w obrazach czwartym i siódmym, odwołując się w tym względzie do zróżnicowanych środków dynamicznych i agogicznych (zmian tempa).

Nie dostawało nośności również Ainowi Angerowi jako dziejopisowi Pimenowi, zwłaszcza w trzecim obrazie, wciągniętemu potem do spisku przez Szujskiego, podsycającego stan wewnętrznego rozchwiania Borysa, by doprowadzić go do szaleństwa i w efekcie śmierci. W charakterystycznej, choć epizodycznej roli Warłaama, acz to jego właśnie partia zawiera jeden z najbardziej brawurowych ustępów solowych - pieśń „Posłuchajcie co się stało w Kazaniu” - wystąpił Ryan Speedo Green, ale i jego bas sprawiał wrażenie zbyt lekkiego jak na potrzeby tej postaci.

 

 

Za to pod względem wokalnym w pełni sprawdzili się tenorzy: poczynając od Maksima Pastiera, łudząco podobnego do Luciano Pavarottiego, w roli przewrotnego Szujskiego, poprzez Davida Butt Philipa w partii Dymitra, na przywoływanym już Nawiedzonym w wykonaniu Milesa Mykkanena kończąc. Galerię postaci uzupełniały w rolach dzieci Borysa: Erika Baikoff jako Ksenia oraz Megan Marino, uosabiająca nieletniego Fiodora, jakkolwiek korzystniejszym dla jego scenicznej wiarygodności byłoby obsadzenie przez kontratenora.

 

 

Prowadzący orkiestrę Sebastian Weigle wydobył cały surowy dramatyzm wynikający z oryginalnej instrumentacji kompozytora, w przeciwieństwie do barwnego opracowania Nikołaja Rimskiego-Korsakowa lepiej oddającej mroczną naturę praw rządzących moskiewskim państwem oraz osób im poddanych, niezależnie od rangi zajmowanej w jego hierarchii, a wyznaczonej przez urodzenie i historię.

                                                                              Lesław Czapliński