Przegląd nowości

Pamięci Profesora Raula Koczalskiego (2)

• 

Szczegóły

Opublikowano: środa, 21, kwiecień 2021 07:07

II.  

Praktyka podejmowania decyzji o sprawianiu na koszt państwa pogrzebów osobom zasłużonym w drodze uchwały Rady Ministrów pojawiła się w okresie międzywojennym, a utrwaliła w działaniach rządu na uchodźstwie i w pierwszych latach powojennych. Uchwała RM z 13 maja 1935 r. postanowiła, iż pogrzeb marszałka Polski Józefa Piłsudskiego odbędzie się na koszt państwa[40].

Uchwały RM z 8 lipca 1943 r. o uczczeniu zasług Generała Sikorskiego[41] i z 27 czerwca 1946 r. w sprawie sprowadzenia zwłok gen. Sikorskiego[42] dotyczyły podjęcia działań na rzecz przejęcia zwłok premiera celem pochowania odpowiednio „na Wawelu” i „w Ziemi Ojczystej”, uchwała RM z 11 września 1947 r. w sprawie pokrycia przez Państwo kosztów kuracji i pogrzebu ś.p. prof. Karola Bohdanowicza[43]przyznawała na ten cel 159.743 zł, uchwałą RM z 17 października 1947 roku w sprawie pokrycia przez Państwo kosztów pogrzebu Podsekretarza Stanu Władysława Czajkowskiego[44] wyasygnowano na rzecz jego leczenia i pochówku kwotę 412.586 zł.

W uchwale RM z 24 lipca 1948 r. w sprawie pokrycia przez Skarb Państwa kosztów pogrzebu ś.p. profesorów Tadeusza Kowalskiego, Dezyderego Szymkiewicza i Jana Blatona[45] zdecydowano pokryć koszty ich pogrzebu w sumie 222.040 zł. Uchwałą RM z 29 września 1948 r. w sprawie pokrycia przez Państwo kosztów leczenia i pogrzebu inżyniera Tadeusza Apolinarego Wendy[46] wyasygnowano na te cele kwotę 98.740 zł.

Uchwała Rady Ministrów z 20 listopada 1948 r. w sprawie pokrycia przez Skarb Państwa kosztów pogrzebu prof. dr Władysława Nikliborca[47] postanowiła o wyasygnowaniu kwoty 65.000 zł. Sumy odpowiednio 324.810 i 327.971 zł wydatkowane zostały z budżetu państwo drogą dwóch uchwał RM z 11 grudnia 1948 r. w sprawie urządzenia pogrzebu prof. Felicjana Kowarskiego na koszt Państwa[48] i w sprawie pokrycia przez Skarb Państwa kosztów pogrzebu ś.p. Juliusza Osterwy[49]. Próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego pogrzeb Koczalskiego pochłonął ponad 50% wyższe koszty niż pochówek Nikliborca, będąc zarazem z górą trzykrotnie tańszy od pogrzebów Osterwy i Kowarskiego, jest skazana na niepowodzenie.

Każdy pogrzeb był inny, sprawiany w rozmaitych warunkach, zależnych od oczekiwań rodziny, bliskich i innych organizatorów pochówku, a także lokalnych uwarunkowań i zwyczajów przestrzeganych na danym cmentarzu. Refundując koszty pochówku w całości, rząd respektował wydatki poniesione przez jego organizatora, nie wnikając w to, czy każdy z nich był uzasadniony. Kompetencję Rady Ministrów do podejmowania decyzji w sprawie obciążania Skarbu Państwa kosztami pogrzebów osób zasłużonych przejęło via facti Prezydium Rządu na podstawie uchwały RM z 31 maja 1950 r. w sprawie tymczasowego regulaminu prac Prezydium Rządu[50].

W świetle tego aktu istniejące już wcześniej Prezydium Rządu stanęło przed zadaniem kierowania pracami gabinetu, w tym rozpatrywania i rozstrzygania spraw o znaczeniu międzyresortowym, kierowania pracą ministerstw czy podejmowania uchwał w imieniu Rady Ministrów, co prawda w pilnych przypadkach, przy czym ocena zaistnienia takowej pilności należała do samego prezydium[51]. Skoro usytuowanie Prezydium Rządu w systemie organów państwowych zmieniło się w sposób diametralny, przyjąć należy, że prezydium owo stało się organem zwierzchnim nad Radą Ministrów, co J. Trzciński argumentuje zarówno kompetencją Prezydium Rządu do kierowania pracami RM, jak i do podejmowania uchwał we wszystkich sprawach należących do kompetencji rządu[52]. Opinię tę wzmacnia nieco późniejsze przejęcie przez Prezydium Rządu dotychczasowych kompetencji Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów[53] dokonane w art. 2 dekretu z 21 września 1950 r. zmieniającego ustawę o zmianie organizacji naczelnych władz gospodarki narodowej[54]. Pozycji ustrojowej Prezydium Rządu nie zmieniła w znacznym stopniu uchwała nr 1075 RM z 22 listopada 1952 roku – Regulamin prac Prezydium Rządu[55], rezygnując wszakże z fikcyjnego kryterium pilności zawartego w uchwale poprzedniej oraz stanowiąc wprost, że prezydium „jest ośrodkiem kierownictwa pracami Rządu we wszystkich dziedzinach jego działalności” (§ 2), przeto „wydaje rozporządzenia i podejmuje uchwały w zakresie właściwości Rady Ministrów i w jej imieniu, o ile Prezes Rady Ministrów nie skieruje sprawy na plenarne zebranie Rady Ministrów” (§ 3). Należy sądzić, iż niedostatek regulacji prawnej w tym względzie spowodował konieczność jednoznacznego uporządkowania kompetencji właściwego organu i trybu postępowania.

Stało się to w drodze uchwały nr 359 Prezydium Rządu z 16 czerwca 1954 r. o upoważnieniu Prezesa Rady Ministrów do decydowania w sprawie urządzania pogrzebów na koszt Państwa[56], która upoważniła premiera do podejmowania takowych decyzji w imieniu Prezydium Rządu wobec „osób szczególnie zasłużonych na polu działalności politycznej, społecznej lub zawodowej” (§ 1) „na wniosek właściwych ministrów (kierowników urzędów centralnych) lub naczelnych władz organizacji politycznych, społecznych lub zawodowych” (§ 2).

Znacznego doprecyzowania tych postanowień dokonało zarządzenie nr 45 Prezesa Rady Ministrów z 16 kwietnia 1960 roku w sprawie pogrzebów osób szczególnie zasłużonych[57]: utrzymało kompetencję premiera (ale już nie w imieniu jakiegokolwiek innego organu) do decydowania w sprawie ich urządzania na koszt państwa (§ 1) na wniosek tych samych, co dotąd, podmiotów (§ 2) oraz powierzyło przewodniczącym prezydiów wojewódzkich rad narodowych (rad narodowych miast wyłączonych z województw) decydowanie o przyznaniu zwrotu kosztów pogrzebu weteranów ruchu robotniczego i innych działaczy tego ruchu pobierających rentę dla osób szczególnie zasłużonych (§ 3).

Zarządzenie uściśliło zarazem pojęcie kosztów pogrzebu, definiując je jako „wydatki związane z urządzeniem pogrzebu i pochowaniem zwłok oraz koszty wybudowania grobu i nagrobka”, nakazało pokrywać je „w ramach środków budżetowych odnośnych resortów lub prezydiów rad narodowych” (§ 4), prezydia zaś rad, na których terenie znajdują się groby osób pochowanych w trybie § 1 i 3, zobowiązało do opieki nad nimi (o ile zmarli nie pozostawili rodzin) i pokrywania opłat za korzystanie z cmentarzy i urządzeń cmentarnych, chyba że uczyni to rodzina (§ 6).

Również prezydia rad właściwe ze względu na miejsce pogrzebu, o którym mowa w § 3, zarządzenie uczyniło kompetentnymi do jego organizacji i urządzenia przy uwzględnieniu w miarę możliwości, także przy budowie grobu i nagrobka, życzeń pozostałej rodziny, „w zasadzie w granicach typowych kosztów” (§ 5). Po niemal 30 latach stosowania zarządzenia nr 45 miejsce jego zajęło zarządzenie nr 16 Prezesa Rady Ministrów z 23 lutego 1990 roku w sprawie pogrzebów osób zasłużonych wobec państwa i społeczeństwa[58].

Pochowanie takich osób przez organy administracji państwowej (rządowej) może nastąpić na koszt państwa po wyrażeniu przez premiera zgody na wniosek naczelnych lub centralnych organów administracji państwowej albo wojewodów, względnie z jego własnej inicjatywy (§ 1-2), w imieniu zaś premiera działa w tych sprawach Szef Kancelarii Prezesa RM lub osoba upoważniona (§ 2a). Z kolei koszty pochowania, pokrywane ze środków budżetowych wnioskodawców, „obejmują wydatki związane z urządzeniem ceremoniału pogrzebowego oraz wybudowaniem grobu i nagrobka” (§ 3), a w przypadku braku rodziny zmarłego organizator pogrzebu, i.e.terenowy organ administracji rządowej właściwy ze względu na miejsce pochowania a wobec „osób wojskowych zasłużonych wobec państwa i społeczeństwa” organ wojskowy wyznaczony przez Ministra Obrony Narodowej (§ 4 ust. 1-2) obciąża się również obowiązkiem opieki nad grobem (§ 5). Przepisy te obowiązują do dzisiaj.

                                                                                        Maciej Kijowski

Bibliografia 

Adamkowska M., Nina Andrycz. Premierowa jak królowa, www.styl.pl/magazyn/news-nina-andrycz-premierowa-jak-krolowa,nld,2166211 [dostęp: 11.04.2021].

Archiwum Rady Ministrów, sygn. 5/1039, mkf. 283, k. 307, 309.

bienczycka.com/blog/?p=4678 [dostęp: 8.12.2019]. 

Cichy A., Filharmonia Poznańska. Zarys działalności w latach 1947-1969, Poznań 1970.

Ciemniewski J., Ewolucja struktury rządu w Polsce Ludowej,[w:] Studia nad rządem PRL w latach 1952-1980, red. M. Rybicki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985, s. 156-201.

Dekret z 21 września 1950 r. zmieniający ustawę o zmianie organizacji naczelnych władz gospodarki narodowej (Dz. U. z 1950 r. nr 44, poz. 400).

Dybowski S., Raul Koczalski – chopinista i kompozytor, Warszawa 1998.

Dybowski S., Raul Koczalski – portret artysty,[w:] Raul Koczalski, red. T. Brodniewicz, H. Kostrzewska, J. Tatarska, Poznań 2005, s. 9-43.

Dziadek M., Od Szkoły Dramatycznej do Uniwersytetu. Dzieje wyższej uczelni muzycznej w Warszawie 1810-2010 [t. 2] 1945-2010, Warszawa 2016.

Dziadek M., Opera Poznańska 1919-2005. Dzieje sceny i myśli, Poznań 2007.

Filharmonia Poznańska. Album jubileuszowy 1947-1957, [Poznań 1957].  

Hałas H., Cmentarz parafii Najświętszego Serca Jezusa i św. Floriana na Jeżycach, „Kronika Miasta Poznania”2000, nr 2, s. 160-184.

Iwanicka-Nijakowska A., Fryderyk Chopin „Chopin. Raul Koczalski. Historical live recordings 1948”, htpps://culture.pl/pl/dzielo/fryderyk-chopin-chopin-raul-koczalski-historical-live-recordings-1948 [dostęp: 25.11.2019]. 

Kolmasiak M., Belweder 1818-2018, Warszawa 2018.

Lachowicz S., Muzyka w okupowanym Krakowie, Kraków 1988.

Lipiński P., Cyrankiewicz. Wieczny premier, Wołowiec 2016.

Martenka H., Miasto zasłuchane. Muzyczna Bydgoszcz u schyłku wieku, Bydgoszcz 1999.

Niepublikowane akty prawne.

Padoł E., Nina Andrycz: Portret damy, [w:] eadem, Damy PRL-u, Warszawa 2015, s. 109-140.

Pamięci naszych Mistrzów. 95 lat Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu 1920-2015, Poznań [2015].

Popis J., Pianiści w Dusznikach,[w:] Międzynarodowe Festiwale Chopinowskie w Dusznikach Zdroju 1946-1999, red. K. Kościukiewicz, Wrocław 2000, s. 28-45.

Postanowienie nr IV/R. 511/48 Prezydenta RP z 27 listopada 1948 r. o odznaczeniu za długoletnią wybitną działalność artystyczną i pedagogiczną w dziedzinie muzyki (M. P. z 1948 r. nr A-82, poz. 770).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 grudnia 1948 r. w sprawie ustalenia wykazu państwowych zakładów i instytutów naukowo-badawczych oraz archiwów i bibliotek naukowych (Dz. U. z 1949 r. nr 3, poz. 9).

Rozporządzenie Rady Ministrów z 29 grudnia 1948 r. w sprawie uzupełnienia wykazu samodzielnych placówek naukowo-badawczych (Dz. U. z 1949 r. nr 3, poz. 8).

 

 

Schaff A., Moje spotkania z nauką polską, Warszawa 1997.

Skrzydło W., Instytucja Rady Ministrów w okresie Polski Ludowej (1944-1989),[w:] Rada Ministrów. Organizacja i funkcjonowanie, red. A. Bałaban, [Kraków] 2002, s. 81-104.

Słownik imion, opr. W. Janowowa et al., red. A. Zaręba, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.

Smoliński J., Smolarz białobrody, „Kronika Miasta Poznania” 2001, nr 1, s. 335-343.

Spee I., Andrycz. Królowa PRL-u, Warszawa 2014. 

Spis imprez festiwalowych z lat 1946-1999,opr. E. Kofin, [w:] Międzynarodowe Festiwale Chopinowskie w Dusznikach Zdroju 1946-1999, red. K. Kościukiewicz, Wrocław 2000, s. 94-153.

Stembrowicz J., O koncepcji i roli rządu,[w:] Studia nad rządem PRL w latach 1952-1980, red. M. Rybicki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985, s. 43-112.

Syzdek E., Syzdek B., Cyrankiewicz. Zanim zostanie zapomniany, Warszawa 1996.

Trzciński J., Prezydium Rządu w PRL, [w:] Studia nad rządem PRL w latach 1952-1980, red. M. Rybicki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985, s. 202-243.  

uaktorek.pl/artyści/nina-andrycz/ [dostęp: 28.01.2020]. 

Uchwała Rady Ministrów z 3 marca 1919 r. o szkołach powszechnych z niemieckim językiem nauczania (Dz. P.P.P. z 1919 r. nr 21, poz. 232). 

Uchwała Rady Ministrów z 8 lipca 1943 r. o uczczeniu zasług Generała Sikorskiego (Dz. U. z 1943 r. nr 8).

Uchwała Rady Ministrów. Pogrzeb na koszt państwa, „Dziennik Białostocki” nr 132 z 14 maja 1935 r., s. 1.

Wieczór Chopinowski w Belwederze, „Życie Warszawy” nr 52 (1195) z 22 lutego 1948 r., s. 2.

Wisłocki S., Życie jednego muzyka, Warszawa 2000.

Wybrane osoby pochowane na cmentarzu,opr. L. Krajkowski, [w:] Zabytkowy Cmentarz Jeżycki w Poznaniu 1905-2005, red. A. Węcka, Poznań 2006, s. 16-32.

Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 25 lipca 1967 r. w sprawie wykazu miejscowości uznanych za uzdrowiska (M. P. z 1967 r. nr 45, poz. 228 ze zm.).

Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M. P. z 1946 r. nr 44, poz. 85 ze zm.).

[41]Dz. U. z 1943 r. nr 8.

[42]Niepublikowana. 

[43]Niepublikowana.

[44]Niepublikowana.

[45]Niepublikowana.

[46]Niepublikowana.

[47]Niepublikowana.

[48]Niepublikowana.

[49]Niepublikowana.

[50]Niepublikowana.

[51]Zob. J. Trzciński, Prezydium Rządu w PRL, [w:] Studia nad rządem PRL w latach 1952-1980, red. Marian Rybicki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985, s. 203-205; J. Stembrowicz, O koncepcji i roli rządu, [w:] ibidem, s. 46-48; J. Ciemniewski, Ewolucja struktury rządu w Polsce Ludowej, [w:] ibidem, s. 173-174; W. Skrzydło, Instytucja Rady Ministrów w okresie Polski Ludowej (1944-1989), [w:] Rada Ministrów. Organizacja i funkcjonowanie, red. A. Bałaban, [Kraków] 2002, s. 95-96.

[52]Por. J. Trzciński, op. cit., s. 205.

[53]Zob. ibidem, s. 206.

[54]Dz. U. z 1950 r. nr 44, poz. 400.

[55]Niepublikowana.

[56]Niepublikowana.

[57]Niepublikowane.

[58]Niepublikowane, zmienione zarządzeniem nr 15 Prezesa RM z 18 lutego 1997 r. (niepublikowanym).