Przegląd nowości

Trzydzieści lat chopinowskich festiwali … po jubileuszu

Opublikowano: wtorek, 17, wrzesień 2013 15:07

Upamiętniony wizytą Fryderyka Chopina w roku 1829 („Byłem tam tydzień…”) podostrowski Antonin stał się od roku 1982 siedzibą Międzynarodowego Festiwalu „Chopin w barwach jesieni”. W początkach września trwa tu wielkie święto muzyki. Zaczęło się skromnie, bo najpierw były to tylko „Dni Chopinowskie”, a miano festiwalu nadano im dopiero w roku 1987. Sedno sprawy tkwi jednak nie w samej zmianie nazwy. Trzeba bowiem uwzględnić stały rozwój tego przedsięwzięcia. „Dni Chopinowskie” odbywały się w latach 1982 i 1983 tylko w Antoninie. Muzykowano przez trzy dni (od piątku do niedzieli), w drewnianym pałacu myśliwskim Radziwiłłów, wzniesionym w latach 1822-1825 przez K.F. Schinkla, z inspiracji księcia Antoniego Radziwiłła, ówczesnego namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego. O pałacu tym pisał Jerzy Waldorff: „Jedyny Antonin ocalał w nienaruszonym kształcie od czasów, kiedy pośród jego ścian gościł młody Fryderyk. Tylko deski ścian owych, gdyby umiały mówić, mogłyby rzec: Myśmy go słyszały, jak grał! Dlatego domostwo to jest święte pośród świętych i wymaga takich wokół starań, jakie przynależą Kaplicy Muzyki”.

Antonin 07

Już w roku 1984 przedłużono festiwal o jeden dzień, gdyż odtąd organizowany jest w Ostrowie Wielkopolskim koncert inauguracyjny z udziałem orkiestry. Wiadomo, że w Antoninie nie ma sali koncertowej. Jej rolę pełni „salon myśliwski” z olbrzymim centralnie umieszczonym kominkiem i dwoma kondygnacjami galerii. Pomieścić może jednak tylko solistów i zespoły kameralne.


Kolejny przełom nastąpił już w roku następnym, gdy poszerzono program o sobotnio-niedzielny koncert nocny z udziałem wszystkich wykonawców przybyłych do Antonina. Jego nazwę „Chopin w aksamicie nocy” wymyślił animator festiwalu, nieżyjący już Kazimierz Pussak. Muzyka splata się podczas tej nocy z żywym słowem Od roku 1987 znani aktorzy (wśród nich Anna Polony, Jerzy Trela, Jan Nowicki, Beata Tyszkiewicz, Danuta Stenka, Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Anna Dymna, Zofia Kucówna, Danuta Michałowska) prezentują poezję i prozę, listy i eseje, a słuchacze pooddają się nastrojowi mistrzowsko wyczarowanemu przez gospodarzy wieczoru. Słowo stało się równie cenne jak sama muzyka. Trzeba podkreślić, że wśród prowadzących program najdłużej z festiwalem związani są red. Krystyna Pietranek-Kulis i red. Jan Popis, do których dołączył dyr. Wojciech Nentwig.

Antonin 02

Rosnącą rangę festiwalu organizatorzy podkreślili dodając do nazwy przymiotnik „ogólnopolski” (1993), a potem „międzynarodowy” (1994). Trzeba jednak zaznaczyć, że pierwszy gość z zagranicy, Mototsugu Harada, grał w Antoninie już dziesięć lat wcześniej. W kolejnych latach udział obcokrajowców, artystów o światowej renomie był coraz liczniejszy.

Antonin 03

Współtwórca festiwalu Kazimierz Pussak kierował się dewizą: „najlepsza muzyka w najlepszym wykonaniu”. Obowiązywała ona już w prowadzonych przez niego od roku 1960 „Ostrowskich koncertach z lilijką”, z których wyrósł antoniński festiwal. Nie znaczy to, że nie trafiają się tu też młodzi artyści, u progu kariery. Trudno uwierzyć, jak wielu wykonawców wystąpiło dotąd dodając barw do chopinowskiej jesieni. Najwięcej było pianistów: do roku 2011 aż 166, a wśród nich 89 spoza Polski.


Niektórzy występowali wielokrotnie, jak na przykład (według liczby występów): Maciej Piotrowski, Waldemar Malicki, Tatiana Szebanowa, Barbara Hesse-Bukowska, Jarosław Drzewiecki, Krzysztof Jabłoński, Kevin Kenner, Paweł Skrzypek, Lidia Grychtołówna, Miłosz Magin, Janusz Olejniczak, Piotr Paleczny, Ewa Pobłocka, Regina Smendzianka, Andrzej Tatarski.

Antonin 26

Spośród zwycięzców Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie wystąpili w Antoninie: Halina Czerny-Stefańska (1997), Adam Harasiewicz (1994), Dang Thai Son (2012), Kevin Kenner (pięciokrotnie), Rafał Blechacz (dwukrotnie), Juliana Avdiejewa (w roku 2002 jako siedemnastolatka!), Philippe Giusiano (dwukrotnie). Grało też wielu innych laureatów warszawskich zmagań: Wiktor Mierżanow, Fou-Ts’ong, Eugene Indjic, Gabriela Montero, Magdalena Lisak, Bernard Ringeissen, Marc Laforet, Ingrid Fliter, Danil Trifonov, François Dumont, Takako Takahasi, Naomi Kudo.

Antonin 09

Występowali też skrzypkowie – wśród nich Konstanty Andrzej Kulka, Vadim Brodski, Kaja Danczowska, Bartłomiej Nizioł, Piotr Pławner; wiolonczeliści: Tomasz Strahl, Roman Jabłoński i owacyjnie przyjmowany Misha Maisky; fleciści, altowioliści, gitarzyści, a nawet saksofoniści. Byli sławni śpiewacy: Ewa Podleś, Andrzej Hiolski, Wiesław Ochman, Gwedolyn Bradley, Urszula Kryger, Jadwiga Rappé – z nie mniej słynnymi akompaniatorami. Obok orkiestr znalazły się też zespoły kameralne. Podczas festiwalu prezentowana jest nie tylko muzyka Chopina. Ważny jest układ programu, stąd olbrzymia rola konsultantów artystycznych, wśród których znajdziemy profesor Barbarę Hesse-Bukowską związaną z festiwalem od roku 1983 (!), redaktora Jana Popisa, nieżyjącego już Zdzisława Dworzeckiego.


Wydarzeniem o niezwykłym znaczeniu było wprowadzenie do programu XXI festiwalu w roku 2002 za sprawą Violi Łabanow pierwszego wykonania w Antoninie obszernych fragmentów opery „Faust” skomponowanej przez księcia Antoniego Radziwiłła do dzieła J.W. Goethego w początku 19. wieku. Dwie arie Magdaleny z tej opery wykonano też w roku 2003.

Antonin 12

W jubileuszowym Międzynarodowym Roku Chopinowskim 2010 część programu festiwalowego zrealizowano w Strzyżewie, wsi w pobliżu Antonina, gdzie Chopin odwiedzał swoją chrzestną matkę Annę ze Skarbków Wiesiołowską. O tradycjach chopinowskich nie zapomniano w Strzyżewie nadając już w roku 1974 miejscowej szkole imię Chopina. W roku 1995 przed (dawną) szkołą ustawiono głaz z tablicą, na której czytamy: „Strzyżew i skromny dworek Wiesiołowskich pozostał w pamięci Chopina na zawsze…” O związkach Chopina ze Strzyżewem przypomina tablica na nowej szkole i druga na kościele polskokatolickim. Należy sądzić, że więź antonińskiego festiwalu z tą miejscowością będzie się zacieśniać.

Antonin 13

Przez trzydzieści lat festiwal w Antoninie dorobił się swoistego ceremoniału. Po inauguracyjnym koncercie w Ostrowie, następny dzień rozpoczyna się od złożenia kwiatów pod popiersiem Fryderyka Chopina umieszczonym (w roku 1979) przed pałacem myśliwskim. Towarzyszy temu znany motyw waltorni z finału Koncertu f-moll op. 21, jakże bliski „myśliwskim” tradycjom Antonina. Organizatorzy zabiegają też, aby w programie festiwalu znalazły się, o ile to możliwe, utwory, które wiążą się z antonińska wizytą Chopina: Introdukcja i Polonez C-dur op. 3, Trio g-moll op. 8 i Polonez f-moll op. 71.


Trudno było zrealizować założenie „najlepsza muzyka w najlepszym wykonaniu”, gdy w latach 1982-1985 grano na „wysłużonej Calisii”. W Ostrowie sytuacja była lepsza, gdyż tu korzystano z fortepianu „Petrof” (przy zakupie którego doradzał kiedyś prof. Władysław Kędra). Na szczęście pojawił się w Antoninie „Bösendorfer”. Był to instrument owiany legendą, gdyż grał na nim Arturo Benedetto Michelangeli, gdy w roku 1955 jako juror V Konkursu Chopinowskiego dał w Warszawie swój niezapomniany historyczny już recital.

Antonin 21

Potem znalazł się w Antoninie „Kaway”, a w roku 1998 wypożyczono od firmy Steinway&Sons koncertowy fortepian, głównie dla szczególnego gościa – Grigorija Sokołowa. W następnym roku odnotowano niecodzienne wydarzenie. Otóż mieszkający w Hamburgu mecenas Wincenty Julian Broniwój-Orliński, prawnik, żołnierz września 1939, akowiec, uczestnik powstania warszawskiego członek władz polskich na uchodźstwie, ufundował dla Antonina fortepian firmy Steinway. Związany w młodości z Poznaniem, gdzie zdobył wykształcenie od szkoły powszechnej po uniwersytet, honorowy obywatel Ostrowa Wielkopolskiego pragnął, aby jego „dar dla narodu polskiego” znalazł godne miejsce właśnie w Wielkopolsce.

Antonin 22

Od swoich początków „Dni Chopinowskie” wykraczały poza ściśle muzyczne ramy mając szereg imprez towarzyszących. Najwięcej było ekspozycji plastyki (wystawiającym był m.in. Wiesław Ochman), fotografii i filmu. Pokazywano też plakaty o tematyce chopinowskiej. Już 19 edycji miała „Międzynarodowa Wystawa Ekslibrisu Muzycznego” związana z festiwalem, którą zainicjowali i organizują nieprzerwanie jej komisarze Bożena i Czesław Wosiowie.


Była projekcja filmów „Błękitna nuta” Andrzeja Żuławskiego i „Legenda miłości” (cudem „odnaleziony” niemiecki film z 1938 roku mówiący o romansie Elizy Radziwiłłówny i Wilhelma I). W roku 1988 odbyło się w Antoninie Międzynarodowe Seminarium Muzykologiczne Towarzystwa im. Fryderyka Chopina. W roku 2000 miała miejsce promocja książki prof. Reginy Smendzianki „Jak grać Chopina”, a w roku 2010 książki prof. Barbary Hesse-Bukowskiej „Spełnione marzenia”.

Antonin 18

Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu jest wydawcą serii „Chopin.Antonin”, w której wyszły dotychczas trzy tomy: Henryka F. Nowaczyka „Chopin na traktach Wielkopolski Południowej” (2006 - przy współpracy ze Stowarzyszeniem „Wielkopolskie Centrum Chopinowskie – Antonin”), Gustawa Bojanowskiegio „Tydzień w Antoninie” (wznowienie – 2009) i Zenona Pałata „Zespół pałacowy książąt Radziwiłłów w Antoninie” (2011). Z inicjatywy organizatorów i przyjaciół festiwalu ukazały się też dwie płyty: w roku 1997 „Chopin w Antoninie” z nagraniami Barbary Hesse-Bukowskiej, Macieja Piotrowskiego i Wojciecha Walaska oraz w roku 2006 „Chopin w barwach jesieni” – do obszernego tekstu dodano płytę z nagraniami zarejestrowanymi w Antoninie w latach 1991-1999 przez Reginę Smendziankę, Tatianę Szebanową, Kevina Kennera, Waldemara Malickiego, Konstantego Andrzeja Kulkę, Romana Jabłońskiego, Barbarę Hesse-Bukowską, Stefanię Toczyską, Andrzeja Tatarskiego, Krzysztofa Jabłońskiego.


Do popularyzacji imprezy przyczyniają się wspaniałe plakaty festiwalowe. Wśród ich autorów są tacy sławni twórcy jak Stasys Eidrigevicius, Rafał Olbiński, Andrzej Pągowski, Waldemar Świerzy, Leszek Mądzik, Tadeusz Gaworzewski, Rosław Szaybo, Grzegorz Marszałek, Agata (i Jerzy) Duda Gracz, Bolesław Polnar.

Antonin 28

Co roku wydawana jest obszerna książka programowa zawierająca nie tylko szczegółowe informacje o wykonawcach i ich repertuarze, ale też rozprawy dotyczące interpretacji dzieł Chopina (prof. Regina Smendzianka), nawiązujące do historii muzyki (red. Jan Popis), omawiające wnikliwie wykonywane utwory (Bohdan Pilarski). Szczególnie wiele uwagi poświęca się tu Fryderykowi Chopinowi, Radziwiłłom, Antoninowi (Henryk F. Nowaczyk, Zenon Pałat, Dariusz Peśla). Znajdziemy też teksty do pieśni Chopina, wybór jego listów, wybór utworów poetyckich poświęconych Chopinowi. Regularnie drukowane są zestawy nazwisk wszystkich wykonawców. Bogaty jest serwis fotograficzny. Dokumentacją fotograficzną jako jeden z pierwszych zajął się Marian Kostrzewski; jego kontynuatorzy to Krzysztof Kowalczyk, Cezary Janiszewski, Juliusz Multarzyński, Mikołaj Leraczyk.


W archiwum festiwalowym znajdują się zapisy, które dziś potraktować można jako swoiste przepowiednie. Otóż w roku 1982, podczas I Dni Chopinowskich napisała Lidia Grychtołówna: „Jestem przekonana, że impreza ta w ciągu najbliższych lat rozrośnie się mając oddanych jej całym sercem ludzi…”. Henryka Januszewska i Eugeniusz Knapik wyrazili podobną opinię: „Widząc zapał i zaangażowanie organizatorów mamy pewność, że festiwal ten wejdzie na stałe do kalendarza imprez w Polsce”. I jeszcze Waldemar Malicki: „Dziękuję organizatorom za ich serdeczność i opiekę. Znając ich zaangażowanie i talent organizacyjny, jestem przekonany, że antonińskie dni staną się imprezą liczącą się ogromnie na muzycznej mapie Polski”.

Antonin 24

Poświęcić więc wypada nieco uwagi tym „organizatorom”. Przysłowiowym mężem opatrznościowym był dla Antonina prof. Franciszek Kowalski, który na wiele lat przed pierwszymi Dniami Chopinowskimi propagował to miejsce, dużo pisał na jego temat, inicjował różne imprezy, przyczynił się do powstania skromnej ekspozycji i umieszczenia tablicy upamiętniającej pobyt Chopina, miał wpływ na powstanie w Ostrowie koła Towarzystwa imienia Fryderyka Chopina.

Antonin 31

Pierwsze Dni Chopinowskie organizowano wspólnie z rajdem turystycznym „Jesień Chopinowska” Oddziału PTTK w Ostrowie. Wśród animatorów tej działalności byli też: Ostrowskie Towarzystwo Chopinowskie, Ostrowskie Towarzystwo Kulturalne, Wojewódzki Dom Kultury w Kaliszu, Wydział Kultury, Kultury Fizycznej i Turystyki Urzędu Miejskiego w Ostrowie. Korzystano ze wsparcia władz samorządowych województwa kaliskiego, potem wielkopolskiego, Ministerstwa Kultury i Sztuki, Międzynarodowej Fundacji im. Fryderyka Chopina w Warszawie. 


 

Od samego początku, przez dziesięć lat, decydujące znaczenie miał wspaniale współpracujący duet Kazimierz Pussak – Andrzej Leraczyk. Pierwszy kierował stroną programową i artystyczną, drugi pełni do dziś funkcję dyrektora festiwalu. Nawzajem uzupełniali się, dopingowali i inspirowali. Niestety, w roku 1991 zabrakło Kazimierza Pussaka.

Antonin 27

Od kilku ostatnich lat głównymi organizatorami są: Stowarzyszenie „Wielkopolskie Centrum Chopinowskie Antonin w Ostrowie” (powstało w roku 2002) i Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu. Ogrom pracy organizacyjnej spada przede wszystkim na biuro festiwalowe. Dyrektorujący od pierwszej edycji festiwalu Andrzej Leraczyk współpracuje z Barbarą Fibingier – dyrektorem Centrum Kultury i Sztuki w Kaliszu, z prowadzącą sekretariat Marią Frąszczak, z organizującą widownię Marią Bednarczyk-Antczak i kierownictwem antonińskiego pałacu. Imprezę realizuje co roku relatywnie niewielkie grono ludzi, dysponujących jednak sporym doświadczeniem. Potrafiących także świetnie współpracować z życzliwymi sponsorami.

Antonin 36

Festiwal odbywa się jesienią, kiedy Antonin jest najpiękniejszy. Fryderyk Chopin widział Antonin w roku 1829 na przełomie października i listopada. Trudno ustalić, jaka pogoda towarzyszyła późnojesiennej wizycie. Nazwa festiwalu „Chopin w barwach jesieni” sugeruje, aby pamiętać, że także przyroda tworzy oprawę tego muzycznego święta.

                                                              Wojciech Suszycki

Artykuł powstał na zamówienie Redakcji „Kroniki Wielkopolski”