Przegląd nowości
Alma Mahler i jej również komponujący mąż
- Szczegóły
- Opublikowano: środa, 24, maj 2023 19:36
Recital wokalny Agaty Zubel z Sinfoniettą Cracovia 18 maja w krakowskim teatrze Łaźnia Nowa wypełniły pieśni Almy Mahler oraz jej pierwszego męża Gustava. Artystka najczęściej prezentująca autorskie interpretacje własnych utworów oraz twórców jej współczesnych (np. Luciana Beria, Zygmunta Krauzego czy Cezarego Duchnowskiego), tym razem ukazała całkiem inne oblicze.
Co prawda miałem już okazję obcować z jej sztuką w obcym repertuarze, a mianowicie w Księżycowym Pierrocie Arnolda Schönberga w Operze Krakowskiej, ale to nie była jeszcze wyprawa w odleglejszą przeszłość, choć stylistyka miniatur Almy Mahler zbliża się właśnie do tej ekspresjonistycznej. Lekcje kompozycji pobierała u Josefa Lobara i Alexandra von Zemlinskyego. Oprócz pieśni między innymi do tekstów Novalisa, Heinricha Heinego, Rainera Marii Rilkego i trzeciego męża Franza Werfla, miała w swym dorobku utwory fortepianowe, dwie sonaty skrzypcowe, kantatę chóralną i scenę operową.
Niestety, większość z nich zaginęła. W czasie koncertu zaprezentowano dwa cykle jej pieśni, w których fortepianowy akompaniament zastąpiła orkiestrowym Agata Zubel. Posiadają one wybitnie deklamacyjny charakter, a więc muzyka ściśle podąża za tekstami poetyckimi, do których słów zostały skomponowane.
Na Pięć pieśni składają się: Ciche miasto, w którym dochodzą do głosu efekty onomatopeiczne, W ogrodzie mego ojca wypełniają zmysłowe, ekspresjonistyczne uniesienia, Przyjemna ciepła noc do wiersza Rilkego dostarczyła śpiewaczce okazji do operowania ciemną, altową barwą, Z tobą to odważnie do poezji Heinego zwraca uwagę niepokojące szkliste brzmienie skrzypiec (czyżby Agata Zubel zainspirowała się w tym względzie scherzem z zapomnianej IV Symfonii Gustava?), a Przechadzam się wśród kwiatów odznacza się aforystycznością i na poły recytacyjną artykulacją.
W Czterech pieśniach pieściła słuch ciepła, zmysłowa barwa w Nocnym świetle, budziło podziw operowanie szeroko płynącą frazą w Leśnej błogości, a w zakończonej długą wokalizą Pieśni żniwnej delikatna, nieomal nucąca artykulacja. Po wysłuchaniu pieśni Almy Mahler w ujęciu Agaty Zubel pomyślałem, że może warto, by artystka sięgnęła po Oczekiwanie (Erwartung) przywołanego już Schönberga, zwłaszcza po nieudanym, mało drapieżnym jego wykonaniu przed laty w Krakowie w ramach Opery Rara. Już sobie na to ostrzę uszy! Sensacyjnym odkryciem tego wieczora było, iż jej mąż Gustav także komponował i to całkiem udatnie.
Wysłuchaliśmy dwóch jego cykli pieśniarskich, zinstrumentowanych na smyczki przez prowadzącego koncert Ernsta Kovacica. W Pieśniach wędrownego czeladnika, bliskich zapewne Zubel kompozytorce z uwagi na kolażowy charakter, odwołujący się do motywow klezmerskich i szerzej muzyki popularnej, znalazły w niej jako śpiewaczce godną interpretatorkę. Napisane na głos średni eksponują niższe rejestry. Z kolei Pieśni do słów Rückerta utrzymane są w wyższej tessyturze, zwłaszcza druga Wdychałem subtelny zapach.
Stąd głos przybiera w nich jaśniejszą barwę. Tym razem zwracała uwagę nie tyle ekspresja, ile kultura śpiewu, polegająca między innymi na delikatnej intonacji dźwięku i jego stopniowym rozszerzaniu dynamicznym, operowaniu mezza voce w drugiej i w trzeciej Zagubiłem się, choć w ostatniej O północy artystka sięgnęła po ekspresyjne wibrato. Wiele wskazuje, że Gustav był zazdrosny o twórczość muzyczną żony.
Dopiero, gdy ich małżeństwo dotknął kryzys, zaczął zachęcać Almę do komponowania i publikowania (wtedy wydano właśnie Pięć pieśni), ale ona sama w tym czasie straciła już zainteresowanie dla tej formy samorealizacji. Początkowo denerwowało mnie sztuczne nagłośnienie, deformujące proporcje brzmieniowe, a poza tym dźwięk docierał nie tyle z dołu, gdzie usytuowani byli muzycy, ile z góry, z zawieszonych kolumn. Słuch wszakże ma tę naturę, że z czasem oswaja się z narzuconymi okolicznościami. Zasługą omawianego koncertu było unaocznienie, że nie tylko komponowała Alma Mahler, ale również jej mąż, i zaznajomienie szerszej publiczności z jego dorobkiem w tej dziedzinie.
Lesław Czapliński