Przegląd nowości

Pożegnaliśmy prof. Mariana Fuksa

• 

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 20, listopad 2022 18:12

30 października pożegnaliśmy profesora Mariana Fuksa, wybitnego historyka, muzykologa, byłego dyrektora i pracownika Żydowskiego Instytutu Historycznego. Jego zasługi dla naszej kultury są ogromne, chociaż wciąż jeszcze niedostatecznie udokumentowane mimo, że profesor przeżył 108 lat. Jego kariera naukowa i pisarska zaczęła się praktycznie dopiero na wymuszonej emeryturze, bo zwolnienie z wojska w 1967 roku noszące cechy wydalenia w wyniku czystki obejmującej osoby pochodzenia żydowskiego, spowodowało zmianę sposobu pracy i rozwinięcie nowych obszarów działania. Jednym z najważniejszych okazała się muzyka.

 

 

Warto wspomnieć takie publikacje jak Muzyka ocalona (Judaica polskie), oraz Księga sławnych muzyków pochodzenia żydowskiego. Prof. Marian Fuks jest też współautorem księgi 100 lat Filharmonii w Warszawie 1901-2001 wydanej na jubileusz tej szacownej instytucji. Prócz licznych pozycji książkowych napisał przekraczającą 1000 liczbę artykułów poświęconych kulturze, obyczajom, działalności społecznej.

Wśród nich znalazły się np. rozważania na temat muzeów poświęconych wielkim polskim kompozytorom pt. Żelazowa Wola – Atma – Ubiel, Z diariusza muzycznego. Właśnie w tej dziedzinie Marian Fuks dokonał ważnego odkrycia i spowodował powstanie Muzeum Stanisława Moniuszki w miejscu urodzenia kompozytora, w Ubielu na Białorusi. Choć niewiele pozostało po dworku Moniuszków, bo na terenie dawnego majątku rodziny kompozytora w czasach ZSRR założono wielkie gospodarstwo rybackie – rybchoz, to jednak Fuksowi udało się odnaleźć pozostałości dworku i nieopodal położonej kapliczki.

 

 

Na podstawie obrazu Napoleona Ordy przedstawiającego dwór i jego najbliższą okolicę, odnaleziona została też wiekowa topola. Dodatkowo odnalazł się również przy ruinach kapliczki wśród zarośli nagrobek Tytusa Oziębłowskiego, o rok starszego od Moniuszki kuzyna kompozytora, którego rodzina przejęła majątek Moniuszków po śmierci ojca kompozytora, Czesława. To oczywiście wskazywało jedynie, że znaleźliśmy się w miejscu związanym z kompozytorem, dlatego Marian Fuks postanowił, by na trwałe oznaczyć tę lokalizację.

Dzięki jego usilnym staraniom, w co udało się zaangażować polskie i białoruskie Ministerstwa Kultury oraz białoruskich kompozytorów, kilka lat później uporządkowano teren i postawiono na miejscu dworku obelisk upamiętniającego rok urodzenia Stanisława Moniuszki. Na obelisku umieszczono też tablicę, gdzie po białorusku i po polsku napisano: „Tu w folwarku Ubiel 5 maja 1819 roku urodził się wielki kompozytor polski Stanisław Moniuszko”.

 

 

Obok napisu jest też pięciolinia z zanotowaną melodią początku arii Jontka z opery Halka „Szumią jodły na gór szczycie”. Starania Mariana Fuksa o upamiętnienie miejsca urodzenia naszego kompozytora na tym się nie skończyły. Kolejnym etapem było wydzielenie w miejscowej szkole jednej z sal, gdzie zgromadzono skromne zbiory moniuszkowskie. Wiele z nich profesor „przydźwigał na własnych plecach”, jak to sam określał. Znalazły się tu kostiumy z dawnych inscenizacji oper Moniuszki, programy koncertów i przedstawień operowych, pocztówki, fotografie i ryciny.

Następnie doszły plakaty organizowanych od 1992 roku przez Marię Fołtyn Międzynarodowych Konkursów Wokalnych im. Stanisława Moniuszki. Duża część zbiorów jest darem Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie, Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, pochodzi też z prywatnej kolekcji Marii Fołtyn. Wszystko to czyniło z niewielkiej sali namiastkę godną większej instytucji. Aspiracją twórców było więc uruchomienie oddzielnego budynku, który w całości zajmowałoby Muzeum Stanisława Moniuszki.

 

 

Do dziś niestety nie udało się zrealizować tego planu, a przy obecnych stosunkach polsko-białoruskich sprawa stała się całkiem nierealna. Nie mamy wiedzy, czy to skromne muzem w szkole podstawowej nadal istnieje, wydaje się natomiast, że Stanisław Moniuszko został „przyjęty” do kultury białoruskiej, jako rodzimy kompozytor, a wykonania jego oper odbywają się w języku białoruskim. Zaangażowanie profesora Mariana Fuksa w sprawy muzyki, nie wyczerpują szerokiego spektrum jego zainteresowań. Podczas ceremonii pożegnania na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie świadczyły o tym wieńce ufundowane przez dwie ważne instytucje, podsekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosława Sellina, oraz Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma.

                                                                     Joanna Tumiłowicz