Przegląd nowości

Omaggio a Boguslao Schäffer

Opublikowano: poniedziałek, 10, czerwiec 2019 19:55

Omaggio po włosku oznacza hołd, ale także po prostu podarunek. I taki właśnie podarunek, czyli niedzielny koncert jego utworów (Filharmonia Krakowska 2 czerwca 2019), złożyła jubilatowi z okazji jego dziewięćdziesiątych urodzin obchodząca z kolei swoje czterdziestodwulecie kierowana przez Marka Chołoniewskiego formacja Muzyka Centrum. Bogusław Schäffer to człowiek instytucja. Lwowianin, od dawna osiadły w Krakowie. Kompozytor i muzykolog, który od lat przyswajał Polsce muzykę nowoczesną i współczesną, autor haseł im poświęconych w Przewodniku koncertowym PWM, a także dwutomowego leksykonu kompozytorów XX wieku. I wielu innych publikacji książkowych i ulotnych poświęconych tej tematyce.

 

Boguslaw Schaeffer 2

 

W oryginalnej j twórczości kompozytorskiej reprezentuje znaczny radykalizm, sprawiający, że jego poszukiwania można zaliczyć do awangardowych. Największą sławę przysporzyła mu, chyba?, Symfonia elektroniczna, w czym dopatrzyć się można powinowactwa wynikającego z nazwiska, albowiem we Francji twórcą muzyki konkretnej (powstającej z zarejestrowanych odgłosów rzeczywistości pozamuzycznej, wyrwanych z kontekstu i przemontowanych w celu zatarcia ich genezy i odtąd tworzących całkowicie nowe jakości dźwiękowe, niemające związku z materiałem wyjściowym) był Pierre Schaffer. Obok muzyki absolutnej (utwory tego rodzaju nosiły często przewrotne tytuły jak Tertium daturtraktat kompozytorski na klawesyn i zespół instrumentalny), uprawiał formy wychodzące poza nią w kierunku innych sztuk. Bardziej pokazy niż tradycyjne koncerty jego eksperymentalnych kompozycji odbywały się w Pałacu Sztuki, legendarnej Galerii Krzysztofory (tam występował także teatr Cricot 2 Tadeusza Kantora) i przestrzeni BWA (dziś Bunkier Sztuki, w Krakowie nazywany też Drobnerówką ze względu na środkowy segment, stanowiący przebudowaną kamienicę słynnego socjalistycznego polityka), a wrażliwymi interpretatorami tych często ujętych w zapis graficzny partytur był prowadzony przez Adama Kaczyńskiego zespół MW2 (Młodzi Wykonawcy Muzyki Współczesnej, złożony zarówno z muzyków, jak i aktorów czy tancerzy).


W akcjach paramuzycznych jak Kwartet dla czterech aktorów (prawykonania dokonali Andrzej i Mikołaj Grabowscy, Jan Peszek i Andrzej Kierc) czy Scenariusz dla nieistniejącego, ale możliwego aktora instrumentalnego w brawurowym wykonaniu Jana Peszka, przybliżył się do literatury, stając się potem autorem sztuk, nabierających z czasem coraz bardziej rysów fabularnych. Na omawianym koncercie przedstawiono sześć kompozycji z różnych okresów twórczości Jubilata. Otworzyła go pierwsza Forma otwarta (Free Form I), w której finale dokonuje się akt destrukcji ekranu, przez który przedzierają się w końcu w stronę publiczności śpiewaczka Olga Szwajgier, słynąca z umiejętności wydobywania wysokich dźwięków daleko wykraczających poza zwykłe możliwości fizjologiczne, kontrabasista Kazimierz Pyzik, oboista Mariusz Pędziałek, perkusista Jan Pilch i pianistka Dominika Peszko, dotąd jedynie słyszani z ukrycia.

 

Boguslaw Schaeffer 3

 

Trzecia Forma otwarta (Free form III) to cykl miniatur instrumentalnych, eksplorujących artykulacyjne możliwości kontrabasu i fortepianu, pod koniec traktowanego totalnie, a więc poprzez wydobywanie dźwięków wprost z jego strun oraz przyczepionych do niego sznurów z nawleczonymi przedmiotami. Przebieg Bewegung czyli jak sam tytuł wskazuje Ruchu polega na motorycznych figuracjach fortepianu i perkusji, przedzielanych statycznymi klasterami (wielodźwiękami) oboju. Projekcja równoczesna (Proietto simultaneo), a zwłaszcza Akt twórczy, to akcje parateatralne, w których muzycy, oprócz czynności związanych z powstawaniem brzmień, wykonują działania pozamuzyczne, poruszając się w przestrzeni i wchodząc w relacje ze zgromadzonymi na estradzie obiektami, także codziennego użytku, a towarzyszą temu projekcje elektroniczne i wideo. To nie tyle teatr instrumentalny, wyprowadzający czynnik widowiskowy z kontaktu z instrumentem (obecny również w tradycyjnej praktyce wykonawczej), co rodzaj performensu, choć samo pojęcie w czasach powstawania tych kompozycji jeszcze nie istniało. Akt twórczy, który powstał jeszcze w roku 1968, miał swoje prawykonanie dopiero podczas omawianego koncertu. 

                                                                  Lesław Czapliński