Przegląd nowości
Istnieję, bo śpiewam
- Szczegóły
- Opublikowano: wtorek, 02, październik 2018 12:32
Tak mogłyby powiedzieć o sobie postacie z opery Aleksandra Nowaka Ahat ilī – Siostra bogów, albowiem jej główną racją, jak w tradycji tego gatunku na ogół bywało, pozostaje muzyka, która zdecydowanie wysuwa się na pierwszy plan. Z kolei libretto Olgi Tokarczuk niewolne jest od znacznej dozy pretensjonalności. Skądinąd, nawiązując do starego mitu o Adonisie i Persefonie, przebranego wszakże w kostium babiloński i aztecki, również odwołuje się do tradycji gatunku, przez długi okres wykorzystującego źródła mitologiczne.
Pojawia się w nim wątek ofiary, kiedy, za przywrócenie do życia Inanny (Joanna Reszel), bogini podziemi Ereszkigal (Ewa Biegas) żąda oddania jej Dumuziego (Jan Jakub Monowid), na co nie chce przystać w ten sposób ocalona i ostatecznie dobrowolnie poświęca się za nich Ninshubur, symbolizująca wiedzę i zdolność do wyrzeczeń.
Dziwić natomiast może, że opera do tekstu polskiej pisarki wykonywana jest po angielsku, poza partiami trzech boskich ojców – patronów gramatyki, logiki i nauk społecznych, którzy posługują się archaicznymi językami liturgicznymi: greką, łaciną i staro-cerkiewno-słowiańskim, a także ustępów wykonywanych po akadyjsku, hiszpańsku i w nahuatl, choć, toutes proportions gardées, Mozart także, obok niemieckich, pisał opery włoskie. Jak to w nowoczesnej operze bywa (np. w Miłości z oddali Kaiji Saariaho czy Wolność przyzywa wolność Eugeniusza Knapika), jest ona w znacznej mierze pozbawiona wyraziście zarysowanej dramaturgii, a co za tym idzie jej dominującą cechą pozostaje statyczność.
Od czasu określenia przez Wagnera Tristana i Izoldy mianem akcji, mimo że faktycznie są oni pozbawieni jej w tradycyjnym rozumieniu, ta oznacza głównie stany emocjonalne i mentalne postaci, odizolowanych od siebie niczym Leibnizowskie monady i z rzadka tylko wchodzących w rzeczywiste interakcje, albowiem są one raczej personifikacjami idei.
Stąd rudymentalny charakter kształtu scenicznego, zredukowanego do obrotowego pierścienia, na którym miejsce zajmują śpiewacy i na ogół tkwią na nim nieruchomo, mniej lub bardziej malowniczo upozowani, co odnosi się głównie do posągowej Ewy Biegas, oraz walcowatych pilastrów, otaczających półkoliście przestrzeń gry oraz zawieszonych z przodu zwiotczałych białych balonów, służących za ekran dla projekcji wideo. Dźwięki chóru (Polskiego Radia w Krakowie), niekiedy skandującego, a kiedy indziej szepcącego, dobiegają zza kulis i fizycznie pojawia się on dopiero w finałowym epilogu.
Partytura Aleksandra Nowaka w warstwie instrumentalnej w wykonaniu Orkiestry Kameralnej miasta Tychów „Aukso” pod dyrekcją Marka Mosia operuje często efektem ostinato, któremu przeciwstawione są wolno rozwijające się bloki brzmieniowe, choć można też rozpoznać segmenty przypisane określonym postaciom, zwłaszcza Ereszkigal towarzyszy z jednej strony kantylenowe solo wiolonczelowe, z drugiej urywane dźwięki pierwszych skrzypiec. Poza tym kompozytor operuje umiarkowanie sonorystycznym językiem muzycznym, w którym znaczna rola przypada efektom szmerowym. Muzyka opery odznacza się znaczną sprawnością warsztatową, choć nie dostaje jej rozpoznawalności, a co za tym idzie autorskiego piętna stylistycznego. W przeciwieństwie do treści utworu, w jego przebiegu muzycznym zarysowują się dramatyczne kulminacje, związane z finałami trzech aktów, co uległo nieco zatarciu w prapremierowym przedstawieniu, granym attaca, a co za tym idzie odbywającym się bez przerw.
W przebiegu muzycznym wyróżnić można wyodrębniające się dwa monologi Dumuziego w brawurowym wykonaniu kontratenora Jana Jakuba Monowida, czy zamykający trzeci akt Ninshubur, jedynej bardziej ludzkiej figury w tym gronie, a to dzięki urodzie ciepłego tembru mezzosopranu Urszuli Kryger, oraz quasi-duet, a może raczej, odwołując się do terminologii z końca dziewiętnastego wieku, dwugłos Ereszkigal i Dumuziego, w którym uzupełniają się barwowo rejestry sopranowe w wydaniu kobiecym Ewy Biegas i męskim wspomnianego Monowida, swą krystaliczną przejrzystością i czystą urodą wokalną przywodzące duet Oktawiana i Zofii z Kawalera srebrnej róży Richarda Straussa, choć, rzecz jasna, są to diametralnie różne estetyki i światy dźwiękowe.
Pejzaż dźwiękowy uzupełnia w gronie protagonistów Joanna Reszel w partii Inanny, oraz trio basów w roli wspomnianych Ojców, przebranych w odczłowieczające kokony, a więc Łukasz Konieczny, Bartłomiej Misiura i Sebastian Szumski. A także Piotr Żurek, występujący w epilogu w roli Kapłana.
Właściwie wszyscy oni zasługują na jednakowe słowa uznania, przyczyniając się do sukcesu utworu, wzbogacającego niezbyt liczny współczesny repertuar operowy.
Lesław Czapliński
PS. Po prawykonaniu cztery dni później na koncercie inauguracyjnym LXI Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień 2018” do słów nowej kompozycji Aleksandra Nowaka, można dopatrzyć się w tym twórcy nowego, wybitnego kompozytora polskiego, posiadającego znakomite wyczucie czasu oraz muzycznej dramaturgii. Przydałoby się jedynie dopracować bardziej indywidualnych rysów języka dźwiękowego, ale może przyjdzie to wraz z czasem?