Przegląd nowości

„Śpiewacy norymberscy” Richarda Wagnera w Teatrze Wielkim w Poznaniu

Opublikowano: niedziela, 06, maj 2018 07:08

Przyjmuje się powszechnie, że jedyna dotychczas inscenizacja Śpiewaków norymberskich w Polsce pokazana została w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1908 roku (jeśli nie liczyć wznowienia w roku 1925). Warszawa była wówczas w zaborze rosyjskim, w tzw. Królestwie Kongresowym.

Spiewacy norymberscy 83-65

Ale Poznań to także była Polska, tyle że pod zaborem pruskim – jako stolica Wielkiego Księstwa Poznańskiego, ustanowionego również na Kongresie Wiedeńskim w 1815 roku. To prawda, że gmach Opery powstał jako z założenia niemiecki Theater der Stadt Posen. Ale stanowiący większość mieszkańców Polacy również do niego chodzili, w każdym razie moi dziadkowie. Trudno uwierzyć, żeby w ciągu dziewięciu sezonów (1910-1919) nie wystawiono tutaj Śpiewaków norymberskich. 


Niestety na niemieckojęzycznych stronach w internecie, nie mówiąc już o polskich, nie znalazłem żadnych informacji o tym okresie działalności teatru. Wymienia się starannie wszystkich dyrektorów polskiej już instytucji od 1919 roku do dzisiaj, a nawet podaje nazwisko dyrektora z czasów okrutnej hitlerowskiej okupacji, kiedy Polacy rzeczywiście nie mieli wstępu do Gmachu pod Pegazem.

Frank Van Hove 83-26

Historia lat 1910-1919 pozostaje natomiast białą plamą. Czyżby zniszczono archiwa? A był to okres mimo wszystko dość harmonijnego współżycia większości mieszkających tutaj Polaków i Niemców niejako wbrew germanizacyjnej polityce państwa niemieckiego. Wystarczy przypomnieć, co Roman Dmowski pisał po swojej wizycie w Wielkopolsce niedługo przed wybuchem I wojny światowej.


Stwierdził mianowicie z bólem, że zabór pruski tak bardzo odstaje od pozostałych, że w następnym pokoleniu prawdopodobnie nie będzie już możliwe zjednoczenie go z rosyjskim i z Galicją. Czytałem niedawno, że Rota Marii Konopnickiej – entuzjastycznie przyjęta przez większość  rodaków – z najbardziej mieszanymi uczuciami spotkała się właśnie w Poznańskiem.

Monika Mych-Nowicka 83-38

Ale co poetka urodzona gdzieś na Podlasiu mogła wiedzieć o stosunkach miejscowych? Zareagowała po prostu na słynny strajk szkolny dzieci z Wrześni. Premierowy wieczór 4 marca 2018 roku w Teatrze Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu dostarczył wspaniałych wzruszeń. Taka inscenizacja i takie wykonanie niezwykle trudnego dzieła byłyby chlubą każdej europejskiej sceny operowej.


Nie oznacza to oczywiście, że wszystko było doskonałe. Ale w operze to bardzo rzadko się zdarza. Ponadto istotne jest, że końcowy efekt przewyższył prostą sumę elementów. Inaczej niż w matematyce, w teatrze – a szczególnie w operze – to jest możliwe.

Spiewacy norymberscy 83-72

Świetnie zaowocowała współpraca polsko-niemiecka. Spotkały się dwie wrażliwości i stopiły w jednolity amalgamat. Oczywiście każdy artysta to z natury rzeczy indywidualność niepowtarzalna i nie należy przeceniać roli narodowego uwarunkowania, ale istotny jest kontekst wychowania i wykształcenia w określonej kulturze. Wiem, że reżyser Michael Sturm stale nosił przy sobie egzemplarz niemieckiego wydania Pana Tadeusza.

Spiewacy norymberscy 83-182

Inscenizacja była mocną stroną przedstawienia. Z reżyserem współpracował harmonijnie scenograf i autor znakomicie charakteryzujących postacie kostiumów, Matthias Engelmann. Całość rozgrywa się jakby w umyśle Hansa Sachsa, jest projekcją jego myśli i uczuć. Szewc i poeta jest zresztą i dla Wagnera głównym protagonistą. Nad sceną dominują umieszczone w głębi ogromne drzwi z napisem WAHN na lewym skrzydle i SINN na prawym. Der Wahn to urojenie, iluzja, złudzenie. Der Sinn oznacza zmysł, a także zrozumienie, upodobanie, skłonność, sens i myśl. Der Wahnsinn to szaleństwo, obłęd, obłąkanie. Wspaniały pomysł, zaczerpnięty ze słynnego monologu Hansa Sachsa w III akcie Wahn!, Wahn! Ueberall Wahn!.


Na scenie pojawiają się alegoryczne postacie biblijne i mitologiczne. Inspiracją był z pewnością słynny obraz Maxa Klingera Chrystus na Olimpie.Ale i ten pomysł zaczerpnięty został z turniejowej pieśni Walthera von Stolzing, której pierwsza zwrotka kończy się słowami Eva im Paradies,a ostatnia die Muse des Parnass!. 

Piotr Friebe 83-43

Istotne, że wszystkie pomysły zakorzenione są w materii dzieła Wagnera (postać kompozytora też pojawia się na scenie), a nie wzięte z sufitu pod byle pretekstem ja w wielu współczesnych inscenizacjach. Nie zapomnę absurdu jakim było pokazanie Napoju miłosnego Donizettiego na tle wojny domowej w Hiszpanii tylko dlatego, że akcja rozgrywa się formalnie w kraju Basków, choć mogłaby gdziekolwiek indziej. I w rezultacie opera komiczna, komicznie zaiste, przeistoczyła się w dramat. 


Śpiewacy norymberscy na poznańskiej scenie to spektakl doskonale przemyślany, mądry i pełen emocji, rzeczywiście inspirowany muzyką Wagnera. Dwa problemy pojawiają się zawsze w związku z tym dziełem. Jeden wynika z libretta: Hans Sachs w końcowym monologu wygłasza pochwałę sztuki niemieckiej.

Bjorn Waag 83-4

Ale któż mądry zaprzeczy wielkości Beethovena, Durera czy Goethego. Drugim jest fakt, że dzieło to było ulubioną operą Adolfa Hitlera. No ale Hitler lubił też psy i one naprawdę nie były temu winne. Reżyser zgrabnie to rozwiązał. Gdy chór podejmuje słowa Sachsa idąc w miejscu złowrogim marszowym krokiem, bohater przerażony ucieka i opuszcza scenę. Soliści byli prawie bez wyjątku znakomici. Przede wszystkim Frank van Hove jako Hans Sachs.


To z pewnością dzisiaj jeden z najlepszych odtwórców tej roli na świecie, kontynuator wielkiej tradycji, którą wyznaczają nazwiska: Paul Schoeffler, Otto Edelmann i Hans Hotter. Równie świetny był Bjorn Waag w partii Beckmessera.

Rafa  Korpik 83-48

Obaj mają bogato brzmiące bas-barytony o wielkiej giętkości i ciekawych barwach. Christian Voigt ma idealny do partii Walthera głos: Jugendlicher Heldentenor – jasny, ale silny i o pięknym tembrze. Niestety w III akcie był już wyrażnie zmęczony i zabrakło mu czasem blasku, czasem swobody frazowania. Stronę polską wspaniale reprezentowała przede wszystkim Monika Mych-Nowicka jako Eva. Głos o pięknej, ciepłej barwie, perfekcyjna technika i świeżość i interpretacji były porywające. Niewiele jej ustępował Rafał Korpik jako Veit Pogner dzięki głębokiemu i szlachetnemu głosowi basowemu, którym operuje z wielką maestrią. 


Interesujące było obsadzenie jako Davida Piotra Friebe, którego tenor ma charakter lirico spinto, a więc jest znacznie mocniejszy i bogatszy niż zwykle śpiewające tę partię „mozartowskie” tenory typu leggiero bądż liryczne. Niestety artysta był wyrażnie niedysponowany, więc nie pokazał wszystkich swoich możliwości.

Spiewacy norymberscy 83-212

Znakomicie spisała się natomiast w partii ukochanej Davida, Magdaleny, Magdalena Wilczyńska-Goś. Wszyscy odtwórcy ról mistrzów-śpiewaków byli bardzo dobrzy, ale chciałbym wyróżnić młodego Szymona Mechlińskiego w partii Fritza Kothnera, którego pięknie brzmiący baryton i bardzo dobra technika wróżą wielką karierę.

Spiewacy norymberscy 83-291

Do wysokiego poziomu chóru poznańskiego Teatru już dawno się przyzwyczailiśmy. I tym razem nie zawiódł. Małością byłoby mieć pretensje do orkiestry za drobne wpadki w przedstawieniu, które trwa – nie licząc przerw – ponad cztery godziny, a wiem że zabrakło czasu na więcej prób. Generalnie muzycy spisali się świetnie. Na wszelkie możliwe pochwały zasłużył maestro Gabriel Chmura. Czuło się, że kocha tę muzykę podobnie jak jego niegdysiejszy mistrz, Herbert von Karajan. Chociaż interpretacje tego giganta, znane mi z nagrań, są odmienne – bardziej liryczne. Gabriel Chmura dyrygował z energią, pasją i pozwalał orkiestrze czasem nieomal na orgię dźwięków.

                                                                         Piotr Nędzyński