Przegląd nowości

Wagnerowscy bohaterowie (10)

• 

Szczegóły

Opublikowano: czwartek, 18, czerwiec 2020 07:00

 PIERŚCIEŃ NIBELUNGA

W kwietniu tego roku przypada trzydziesta rocznica warszawskiej premiery Pierścienia Nibelunga w jego pełnym kształcie. Pierwszy raz z Pierścieniem Nibelunga polscy melomani mieli kontakt w marcu 1902 roku. Było to koncertowe wykonanie Walkirii zaprezentowane przez Filharmonię Warszawską, pod batutą Emila Młynarskiego.

Wersję sceniczną Walkirii zrealizowaną w Teatrze Wielkim wystawiono 24 lutego 1903 roku. Potem miały miejsce premiery kolejno, Zygfryda, trzeciej części tetralogii, premiera w styczniu 1925 roku, z pamiętnymi kreacjami Marcelego Sowilskiego w roli Zygfryda i Heleny Zboińskiej-Ruszkowskiej jako Brunhildy. Cztery lata później, 9 marca 1929 odbyła się, prowadzona batutą Emila Młynarskiego, premiera Zmierzchu bogów z Ignacym Dygasem w partii Zygfryda. Te udane premiery wzmogły apetyty polskich miłośników Wagnera na realizację pełnej tetralogii Der Ring des Nibelungen.

Niestety, nie zostały one zaspokojone! Do pełnego szczęścia w tym względzie zabrakło Złota Renu, które pojawi się na warszawskiej scenie dopiero w marcu 1988 roku. W 1988 roku Robert Satanowski rozpoczął  realizację pierwszego w powojennych dziejach polskiej opery pełnego cyklu Pierścienia Nibelunga R. Wagnera.

 

Najpierw w 1988 roku zaprezentowano inscenizację Złota Renu (premiera 29 kwietnia), następnie Walkirię (premiera 30 kwietnia). Rok później miały miejsce premiery Zygfryda (premiera 3 marca 1989) oraz Zmierzchu bogów (premiera 5 marca). Cały cykl zrealizowali: August Everding – reżyseria, Günther Schneider-Siemssen – scenografia i Andrzej Majewski – kostiumy. Kierownictwo muzyczne sprawował Robert Satanowski, animator całego wydarzenia. Z tej okazji sprowadzono też wtedy kilku znakomitych śpiewaków wagnerowskich: Franz F. Nentwig – Wotan, Manfred Jung – Loge, Karl Heinz Herr – Alberich, Gudrun Volkert – Brunhilda, Arley Reece – Zygfryd, Paul Crook – Mime, Raisa Kotowa – Erda.

Obok nich z pełnym powodzeniem wstąpili polscy, by wspomnieć: Krystynę Szostek-Radkową – Fricka w Złocie Renu i Walkirii oraz Waltrauta w Zmierzchu bogów, Barbarę Zagórzankę – Zyglinda w Walkirii, Jerzego Artysza – Wotan w Złocie Renu i Gunther w Zmierzchu bogów, Ryszardę Racewicz – Brunhilda w Zygfrydzie, Izabelę Kłosińską – Freja w Złocie Renu, Wandę Bargiełowską-Bargeyllo – Fricka w Złocie Renu, Andrzeja Saciuka – Hagen w Zmierzchu Bogów.

W zwartym cyklu wystawiono Pierścień Nibelunga na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie w dniach od 14 do 19 marca 1989 roku. Z okazji wspomnianego trzydziestolecia prezentujemy i przypominamy w naszym cyklu Wagnerowscy bohaterowie nie tylko głównych bohaterów Pierścienia Nibelunga, ale również wielu ich wykonawców. 

ZŁOTO RENU

Bogowie

Wotan – bas-baryton, świetlisty władca bogów, germański odpowiednik greckiego Zeusa. Ojciec Zyglindy, Zygmunda i Brunhildy, dziadek Zygfryda. W trzeciej części Pierścienia występuje jako Wędrowiec. Jego atrybutem jest włócznia wyciosana z jesionu świata.

Spragniony Wotan ugasił pragnienie u źródła wiedzy absolutnej, a z drzewa życia wyciosał sobie włócznię, na runach której wyrył prawa, którym postanowił być wiernym. Opłacił to utratą jednego oka. Staje się bogiem, który w dążeniu do wytyczonego sobie celu nie zawaha się kluczyć, oszukiwać, zdradzać i poświęcać najbliższych. Włócznia Wotana kruszy miecz Zygmunda, Nothung, który wykuty na nowo przez Zygfryda zniszczy tę włócznię.

Fryka – mezzosopran, małżonka Wotana. Bogini małżeństwa i strażniczka domowego ogniska. To ona nie chciała zaakceptować kazirodczego związku Zygmunda i Zyglindy, „... czy widział to świat, by żyło ze sobą rodzeństwo”. Z jej polecenia Wotan zdecydował o tym, że Zygmund zginie z ręki Hundinga, ten zaś zostanie zabity pogardą Wotana.

Freia – sopran, siostra Frosha. Bogini miłości i wiecznej młodości, jej symbolem jest Złota jabłoń.

Erda – alt. Istota natury. Przedwieczna Matka ziemia. Bogini ziemi, z którą Wotan miał dziewięć córek, zwanych walkiriami. To ona staje na drodze Wotana i ostrzega go przed konsekwencjami zagarnięcia złota.

Loge – tenor, bóg ognia o „wężowatym charakterze” i przebiegłości, doradca Wotana. Mistrz podstępu, któremu Wotan zawdzięcza możliwość zagarnięcia ukradzionego złota i wykutego z niego pierścienia oraz Hełmu pozwalającego przybrać każdą postać.

Donner – baryton, bóg piorunów uosabiający siły natury

Frosh – tenor, brat Donnera i Frei, bóg deszczu również zaliczany do grona postaci uosabiających siły natury. 

Nibelungowie

Alberyk – baryton, pokraczny karzeł. Okrutny władca podziemnego królestwa Nibelungów. To on wykradł Córom Renu złoto, którego były strażniczkami. To on staje się pierwszym właścicielem pierścienia i to on rzuca na niego straszliwe przekleństwo; póki pierścień nie wróci do prawowitego właściciela (natury) będzie przynosił temu kto go nosi nieszczęścia i śmierć. 

Mime – tenor, karzeł. Brat Alberyka, kowal, który wykuł z ukradzionego złota magiczny pierścień i czarodziejski hełm pozwalający przybrać każdą postać.

Olbrzymi

Fafner (bas) i Fascolt (bas) – budowniczowie Walhalli, którym Wotan ma zapłacić za wykonaną pracę. Tą zapłatą ma być obiecana im przez Wotana Freia, bogini młodości. Jednak Wotan odmawia. W międzyczasie Olbrzymi dowiedzieli się o kradzieży złota przez Alberyka, z którego, jego brat Mime wykuł pierścień dający nieograniczoną władzę. W tej sytuacji Fafner wysuwa nowe żądanie: całe złoto Renu w zamian za Freię. Pierścień jest ostatnim elementem stosu, który zakrywa Freię. Fascolt zdradziecko zabity przez Fafnera staje się pierwszą ofiarą przekleństwa Alberyka.

Córy Renu – Welgunda – sopran, Flosshilde – alt, Woglinda – sopran. Trzy rusałki wodne strzegące złota spoczywającego na dnie Renu. Ich przejmująca skarga będzie towarzyszyć bohaterom Pierścienia w finale Złota Renu i Zmierzchu bogów.

WALKIRIA

Wotan i Fryka – jak w Złocie Renu

Brunhilda – sopran, walkiria, ukochana córka Wotana dosiadająca rumaka Grane, na którym pędzi po przestworzach. Pierwsza, która sprzeciwiła się woli boga-ojca za co musi ponieść karę. Zostanie przez niego pozbawiona boskości, uśpiona i złożona na skale. Zbudzi ją śmiałek, który przekroczy ognisty krąg jakim na życzenie Wotana otoczył ją Loge. Wiernym towarzyszem Brunhildy jest jej rumak Grane symbolizujący jej walecznośc.

Hunding – bas, potomek olbrzymów, mąż Zyglindy, nie mogąc się pogodzić ze zdradą Zyglindy ściga kochanków by wziąć odwet na Zygmundzie, który ginie z jego ręki. Hunding, zginie zabity pogardą Wotana. W tym momencie mający się narodzić Zygfryd staje się ostatnią nadzieją Wotana na odzyskanie zabranego przez Olbrzymów złota.

Zygmund – tenor, nieświadomy swego pochodzenia syn Wotana z  rodu Wälsungów, ojciec Zygfryda. Bliźniaczy brat Zyglindy. To on wyjmie wbity przez Wotana w pień jesionu, miecz, którego przez lata nikt nie był w stanie nawet poruszyć. Nadaje mu imię: Nothung. Jego szczątki, po pojedynku Zygmunda i Hundinga, zbiera i ukrywa ciężarna Zyglinda. W kolejnej części tetralogii połączy je i wykuwa na nowo Zygfryd. Nothung, symbol odwagi Wälsungów, stanie się najważniejszym orężem Zygfryda. 

Zyglinda – sopran, córka Wotana, bliźniacza siostra Zygmunda. Zyglinda i Zygmund są owocem cudzołóstwa Wotana ze śmiertelną kobietą. Zyglindę porwaną we wczesnym dzieciństwie zmuszono do małżeństwa z Hundingiem. Owocem kazirodczego związku Zyglindy i Zygmunda jest Zygfryd, bohater dwóch kolejnych części tetralogii.

Walkirie – Gerhilde, Ortlinde, Helmwige – soprany, Waltrauta, Schwertleite, Siegrune – mezzosoprany, Grimgerde, Rossweisse – alty. Półboginie, córki Erdy i Wotana, których zadaniem jest zbieranie dusz poległych bohaterów i przenoszenie ich do Walhalli.

ZYGRFRYD

Fafner – olbrzym, który by strzec zdobyczne złoto Nibelungów, przyjął postać przerażającego smoka. Zginie z ręki Zygfryda.

Mime – pokraczny Nibelung, który udzielił schronienia brzemiennej Zyglindzie błąkającej się po lesie. Kobieta wydając na świat syna zmarła. W tej sytuacji Mime stał się  wychowawcą młodego Zygfryda. Z czasem przebiegły karzeł wymyślił, że to on dla niego zdobędzie dający władzę pierścień, później zamierza go otruć. Jednak Zygfryd przewidując rozwój wypadków zabija Mimego. Zanim do tego dojdzie Zygfryd scalił na kowadle odłamki miecza Nothung jakie Mime otrzymał od Zyglindy. Tym mieczem najpierw zabija smoka, później Mimego.

Wędrowiec – pod taką postacią ukrył się Wotan, który już stracił możliwość wpływu na rozwój wypadków. Teraz jest już tylko biernym obserwatorem następujących po sobie wydarzeń.

Erda – jak w Złocie Renu.

Ptaszek leśny – sopran, uosobienie sił przyrody. To on ostrzega Zygfryda przed zbrodniczymi zamiarami Mimego. Głos ptaka opowiada też Zygfrydowi o uśpionej najpiękniejszej z kobiet. Młodzieniec biegnąc z Leśnym Ptaszkiem dociera do skały, na której leży Brunhilda, bez wahania przekracza ognisty krąg i budzi ją pocałunkiem. 

Alberyk – obserwuje z ukrycia jak jego brat Mime pada ugodzony mieczem przez Zygfryda. Nigdy tego Zygfrydowi nie zapomni. Zemsta będzie okrutna.

Zygfryd – tenor, osierocony syn Zyglindy i Zygmunda. Młody bohater z rodu Wälsungów, wychowanek Mimego i natury, który nie zna uczucia lęku. To on scali części rozbitego miecza Zygmunda, czego przez lata nie potrafił dokonać Mime. Kropla krwi zabitego smoka, którą bezwiednie zlizał z palca sprawiła, że rozumie śpiew ptaków.

Brunhilda – śpiącą pod skałą i otoczoną płomiennym kręgiem budzi pocałunkiem Zygfryd.

ZMIERZCH BOGÓW

Brunhilda – obudzona pocałunkiem Zygfryda przekracza ognisty krąg w jakim przez lata spała obdarza go bezwarunkową miłością. W finale, kiedy Zygfryd zginie z ręki Hagena, szykuje mu stos pogrzebowy, na który sama wstąpi by zginąć z mężem.

Zygfryd – niezwyciężony bohater ulega i poddaje się czarom. W efekcie jego śmierć staje się początkiem końca walącego się w gruzy świata bogów Walhalli i powrotu ukradzionego złota do natury.

Ghunter – bas-baryton, książę Gibhungów,brat Gudruny, władca zamku leżącego u brzegów Renu, do którego przypływa Zygfryd. To tutaj Hagen realizuje swój misterny plan odzyskania pierścienia dającego władzę.

Gudrun – sopran, z namowy Hagena podaje Zygfrydowi czarodziejski napój, który sprawia, że ten zapomina o Brunhildzie. 

Hagen – baryton, syn Alberyka, brat cioteczny Ghuntera i Gudruny. Podpuszczony przez Alberyka zabójca najpierw Zygfryda, później również Ghuntera. Sam zginie wciągnięty przez Córy Renu w wodną głębinę.

Waltrauta – mezzosopran, walkiria, ukochana siostra Brunhildy.

Norny – trzy boginie przeznaczenia, córki Erdy. Odpowiedniczki greckich Parek – bogiń, prządek losu człowieka. W prologu przędą złotą nić przeznaczenia. Jej przerwanie jest zapowiedzią tragicznych zdarzeń jakie niebawem nadejdą.

Córy Renu – strażniczki złota, które w finale wraca na swoje miejsce.

                                                                                Adam Czopek